تحلیل تأثیر اندازه دولت بر سلسله مراتب شهری در ایران (1385-1365)

زندگی اجتماعی و اقتصادی انسان تحت تأثیر پدیده ای به نام شهرنشینی دچار تحول و دگرگونی شده است. این پدیده، تحت تأثیر انقلاب صنعتی و رشد اقتصاد سرمایه داری در کشورهای اروپای غربی وقوع یافت و پس از آن به کشورهای در حال توسعه تسری یافت. شکل گیری و توسعه ی شهرهای کوچک و بزرگ در نظام های شهری کشورهای صنعتی، عمدتاً هماهنگ با مراحل رشد و توسعه ی صنعتی بوده و دارای الگوی متعادلی است، اما در کشورهای در حال توسعه، از جمله ایران، رشد سریع شهرنشینی و عدم هماهنگی آن با مراحل توسعه ی صنعتی، مشکلات جدیدی را در نظام شهری این کشورها به وجود آورده است. برآیند چنین رشد شتابانی، تمرکز بخش عظیمی از جمعیت شهری در یک یا دو شهر اصلی و افزایش تعداد شهرهای کوچک و کم اهمیت بودن نقش شهرهای کوچک و متوسط است. یکی از عوامل موثر بر تشدید این پدیده، اندازه و حجم فعالیت-های اقتصادی دولت است، چرا که اصولاً پدیده ی شهرنشینی در کشورهای در حال توسعه، ادامه ی روند تاریخی خود نیست، بلکه تحت تأثیر روابط آنها با کشورهای توسعه یافته صنعتی است و بدین ترتیب، ارتباط دولت در کشورهای در حال توسعه مانند ایران با دولت های صنعتی و سرمایه داری موجب دگرگونی عملکرد شهرها و توسعه و گسترش آنها شده است. پژوهش حاضر به بررسی تأثیر اندازه ی دولت بر سلسله مراتب شهری در ایران پرداخته است. برای تحلیل توزیع اندازه ی شهرهای استان های کشور در دوره ی 1385- 1365، از مدل رتبه-اندازه ی زیف استفاده شده است. همچنین تأثیر اندازه ی دولت بر سلسله مراتب شهری با استفاده از مدل داده های تابلویی مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج حاصل از بررسی توزیع اندازه ی شهرهای استان های ایران گواه این مدعاست که نظام شهری بیشتر استان ها به سمت عدم تعادل میل کرده است. با توجه به نتایج حاصل از برآورد مدل مربوط به تأثیر اندازه ی دولت بر سلسله مراتب شهری، برای تمامی شهرهای استان های کشور، ضریب برآورد شده ی اندازه ی دولت با علامت منفی در سطح اطمینان 95 درصد معنی دار است. این بدان معناست که با افزایش اندازه ی دولت در سطح استان ها، از مقدار برآوردی قاعده ی رتبه- اندازه کاسته شده و این امر موجب فاصله گرفتن اندازه ی شهر ها از اندازه ی مطلوب شهری شده است. بنابراین می توان نتیجه گرفت که اندازه ی دولت بر اندازه ی شهرها تأثیر گذار است. در مورد تعداد شهرها نیز با توجه به نتایج حاصل از مدل برآورد شده، ضریب اندازه ی دولت در سطح اطمینان 95 درصد با علامت منفی معنی دار است. این مطلب گویای آن است که با افزایش اندازه ی دولت، تعداد شهر های هر استان از تعداد مطلوب آن فاصله گرفته است و نتیجه این است که اندازه ی دولت بر تعداد شهرها نیز تأثیر گذار است.